H Φράση Carpe diem

Το Carpe diem είναι μια λατινική έκφραση που συνήθως μεταφράζεται ως "Αδράξτε την ημέρα". Η έκφραση επινοήθηκε από τον Λατίνο ποιητή Οράτιο στο ποίημα 11 του πρώτου βιβλίου των Ωδών. Αφιερωμένο στον Leucónoe, το ποίημα μοιάζει να είναι μια συμβουλή και η τελευταία του γραμμή λέει "carpe diem quam minimum credula postero", που μπορεί να μεταφραστεί ως "Αδράξτε τη μέρα και μην εμπιστεύεστε το αύριο".

 Ο Οράτιος ήταν Ρωμαίος φιλόσοφος και ποιητής. Είχε την εύνοια του Gaius Maecenas και έγινε προστάτης του ρωμαϊκού κράτους. Το βιβλίο των Ωδών ξεχωρίζει από τα άλλα έργα του τόσο για την τυπική του ποιότητα όσο και για τον φιλοσοφικό τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τα θέματά του.
Η πιο διάσημη ωδή του Οράτιου είναι ακριβώς αυτή που περιέχει την περίφημη φράση carpe diem. Είναι η ωδή νούμερο 11 αφιερωμένη στη Λευκονόη, που ετυμολογικά σημαίνει "κενό μυαλό" ή "άδειο κεφάλι", κάτι που είναι κοντά στη ζεν-βουδιστική έννοια του διαλογισμού.

 Το ποίημα κάνει τον θάνατο κεντρικό θέμα. Μετά τον πρώτο στίχο, ο ποιητής υποστηρίζει ότι είναι ανώφελο να προσπαθούμε να μάθουμε τι συμβαίνει μετά το θάνατο. Το Carpe diem εμφανίζεται στο ποίημα ως απάντηση στο φόβο του θανάτου και του άγνωστου. Δεδομένου ότι είναι αδύνατο για τα ανθρώπινα όντα να γνωρίζουν το τελικό τους πεπρωμένο, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να ζήσουμε τη ζωή στο έπακρο.

 Ωδή 11 του βιβλίου 1

     Tu ne quaesieris - scire nefas - quem mihi, quem tibi
     finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios
     temptaris numeros. Ut melius, quidquid erit, pati,
     seu plures hiemes, seu tribuit Iuppiter ultimam,
     quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare
     Tyrrhenum: sapias, vina liques, et spatio brevi
     spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida
   aetas: carpe diem, quam minimum credula postero.

Μετάφραση
Μην ρωτάς, Λευκονόη (δεν είναι νόμιμο να γνωρίζεις),
    τι τέλος επιφυλάσσουν οι θεοί για τη ζωή σου και τη δική μου,
    ούτε να συνδυάσετε τους μαγικούς αριθμούς. Θα είναι καλύτερα για σένα να παραιτηθείς...
    Στις αποφάσεις της μοίρας, μήπως ο Δίας σου χαρίσει πολλά χρόνια ζωής,
    να είναι αυτή η τελευταία φορά που βλέπετε τα κύματα του Τυρρηνικού
    Τυρρηνικό ενάντια στους υφάλους που αντιτίθενται στη μανία του.
    Να είστε σοφοί, να πίνετε καλό κρασί και να περιορίζετε τις μακρόχρονες ελπίδες στο σύντομο διάστημα της ύπαρξης.
    στο σύντομο διάστημα της ύπαρξης. Καθώς μιλάμε,
    φεύγουν από τη ζηλευτή ώρα. Αδράξτε τη μέρα, μην εμπιστεύεστε το αύριο.

Επικουρεϊσμός

Ο Επικουρεϊσμός ήταν ένα φιλοσοφικό σύστημα που δημιουργήθηκε από τον Έλληνα στοχαστή Επίκουρο, ο οποίος υποστήριζε τις απολαύσεις της ζωής και την ηρεμία ως τρόπο για την επίτευξη της μέγιστης ευτυχίας. Η επιδίωξη της γνώσης ήταν επίσης σημαντική σε αυτό το σύστημα, καθώς η άγνοια θεωρούνταν μία από τις πηγές της ανθρώπινης δυστυχίας.
Η επιδίωξη της ευτυχίας περιελάμβανε επίσης τον έλεγχο των φόβων του ατόμου και την απόλαυση των απολαύσεων με μέτρο. Θεωρήθηκε ότι αυτό θα οδηγούσε σε μια κατάσταση ηρεμίας γνωστή ως "αταραξία". Ο φόβος του θανάτου θα μπορούσε να ελεγχθεί με την πίστη στον θάνατο ως "ανυπαρξία". Έτσι, η εκμετάλλευση της ημέρας ήταν ό,τι απέμεινε από τον παλιό φόβο του θανάτου.
Το Carpe diem έγινε ένα από τα αξιώματα αυτού του φιλοσοφικού συστήματος. Το "Αδράξτε την ημέρα" αποκτά ένα ευρύ νόημα σε αυτό το πλαίσιο ιδεών, διότι σημαίνει να ζούμε για τη στιγμή, να εκμεταλλευόμαστε τις απολαύσεις που αυτή έχει να μας προσφέρει και να μην παραδινόμαστε στο φόβο του θανάτου. Ο Οράτιος χρησιμοποιεί και άλλα τυπικά επικούρεια θέματα εκτός από αυτό, όπως fungere urbem και locus amoenus.

Το Carpe diem στη λογοτεχνία

 Μετά τον Οράτιο, το Carpe diem έγινε μια κοινή ιδέα στη λογοτεχνία και αναβίωσε από κινήματα όπως ο νεοκλασικισμός. Ο τόπος της επικούρειας που συναντάται στον Οράτιο χρησιμοποιήθηκε από τους ποιητές αυτών των σχολών. Για παράδειγμα, ο Πορτογάλος συγγραφέας Tomás Antonio Gonzaga, στο βιβλίο του Marília de Dirceu, χρησιμοποιεί συχνά τα θέματα του Οράτιου στη λογοτεχνία, όπως φαίνεται στο ακόλουθο απόσπασμα:

    Όχι, Μαρίλια μου,
    αδράξτε τον χρόνο, πριν να το κάνει
    τη ζημία που προκαλεί η αφαίρεση της δύναμης του σώματος
    και την επίφαση της χάρης.

    *

    Όχι, Μαρίλια μου,
πάρτε το χρόνο, πριν προξενήσετε τη ζημιά
    τη ζημία που προκαλεί η στέρηση της δύναμης του σώματος
    και η φαινομενικότητα η χάρη

Τον 20ό αιώνα, ο Φερνάντο Πεσσόα υιοθέτησε όχι μόνο τα θέματα αλλά και τις μορφές της ορατικής ποίησης μέσω του ετερωνύμου του Ρικάρντο Ρέις. Το Carpe diem είναι τόσο παρόν στην ποίησή του που ένα από τα πιο διάσημα ποιήματά του είναι το "Κοίτα τη μέρα, γιατί είναι η ζωή μου" (Colhe o Dia, porquê és Ele):
Περνάει μια ενδιάμεση ώρα
Αυτό μας καθιστά μηδενικούς. Δεν υπάρχει πρόβλημα.
    Σε αυτό που ζούμε, θα πεθάνουμε.
    Κοίτα Tη μέρα, επειδή αυτή είναι η μέρα.

    *

    Αιώνια ρέει η ατελείωτη ώρα
    Αυτό μας ομολογεί μηδενικό. Στην ίδια αναπνοή
    Σε αυτό ζούμε, πεθαίνουμε. Πάρτε το
    την ημέρα, γιατί εσύ είσαι αυτή.

Το θέμα του θανάτου και της ασημαντότητας της ζωής είναι κοινό στην ποίηση. Με την πάροδο των χρόνων, διάφοροι ποιητές έχουν προβληματιστεί και γράψει για το θέμα αυτό από διαφορετικές οπτικές και προσεγγίσεις. Η εκμετάλλευση της ημέρας είναι μία από τις πιο επαναλαμβανόμενες μορφές. Η φιλοσοφία Carpe diem είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης του φόβου του θανάτου, αξιοποιώντας στο έπακρο τη ζωή και μη σκεπτόμενοι το αύριο ή το θάνατο.

Το carpe diem είναι ακόμη πιο παρόν στην ποίηση, καθώς αποτελεί μέρος μιας κλασικιστικής παράδοσης. Ο Οράτιος ήταν ένας μεγάλος ποιητής που επηρέασε τη δυτική ποίηση. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο το Carpe diem έχει γίνει κοινός τόπος στην ποίηση.

 

Ο κύκλος των πεθαμένων ποιητών (Dead Poets' Club) 

 Το Dead Poets Society είναι μια ταινία του 1989 που αφηγείται την ιστορία ενός καθηγητή λογοτεχνίας ονόματι John Keatin. Χρησιμοποιεί καινοτόμα μέσα για να διδάξει ποίηση σε ένα αυστηρό, παραδοσιακό σχολείο. Οι μέθοδοί του δεν αποσκοπούσαν μόνο στη διδασκαλία της ποίησης, αλλά και στο να κάνουν τους νέους να σκεφτούν διαφορετικά στο πλαίσιο ενός άκαμπτου συστήματος.

ο εμπνευσμένο σύνθημα της ταινίας είναι, πολύ σωστά, το Carpe diem. Λόγω των προσδοκιών που έχουν οι γονείς για τα παιδιά τους σε μια υψηλή κοινωνική τάξη, οι νέοι ζουν ανήσυχοι για το μέλλον τους. Προκειμένου να τους κάνει να κατανοήσουν τη ζωή διαφορετικά, ο δάσκαλος τους διδάσκει την έννοια της "αξιοποίησης της ημέρας" και της αναζήτησης των απολαύσεων χωρίς να ανησυχούν για το αύριο.

Η ταινία έγινε γρήγορα βασικό σημείο αναφοράς και έκανε δημοφιλή την έκφραση Carpe diem. Με άλλα λόγια, η ταινία θέτει για άλλη μια φορά επί τάπητος το βασικό πρόβλημα της ανθρώπινης εμπειρίας: Αξίζει να παραιτηθεί κανείς από το να ζει έντονα στο παρόν για να ανησυχεί για το μέλλον, το οποίο είναι πάντα μια αβέβαιη πιθανότητα;

Δεν είναι αυτός

Όχι δεν είναι αυτός αν το βράδυ αντί να αγκαλιάζεται σου γυρίζει την πλάτη.

Δεν είναι αυτός που θα προτιμούσε να βγει με τους φίλους του παρά να κάνει σχέδια μαζί σου.

Δεν είναι ο σωστός αν κατά τη διάρκεια της ημέρας δεν παίρνει τηλέφωνο ή γράφει για να ακούσει νέα σου, πιστέψτε με, υπάρχει πάντα χρόνος να το κάνει όσο απασχολημένος και αν είναι.

Ούτε αυτό είναι αν σε κάνει να αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου και τις ικανότητές σου.. Γυναίκα, ο άντρας με τον οποίο ζεις και μοιράζεσαι τις στιγμές σου δεν ενδείκνυται αν εξακολουθεί να είναι δίπλα σου σε κάνει να νιώθεις μόνη, αν αντί για αγκαλιές σου δίνει αποστάσεις, αν αντί για τρυφερά φιλιά σου δίνει δικαιολογίες, αν αντί να θαυμάζεις και να ουρλιάζεις στον Κόσμο πόσο όμορφο κρύβεσαι από ανθρώπους που γνωρίζεις.

Ούτε αυτός είναι αν δεν πάρει την κυριότητα των προβλημάτων, των θλίψεων και των αγωνιών σου.

Μην μπερδεύεστε, μην νομίζετε ότι είναι αυτός γιατί κάθε τόσο ανεβάζει φωτογραφία μαζί σας στα social media του, ακόμα κι αν το κάνει, αλλά σας κάνει να αισθάνεστε σίγουροι, ότι ο άνθρωπος δεν είναι για εσάς.

Ο κατάλληλος άντρας για σένα πρέπει να ξέρει πώς να σε ξεγυμνώσει σώμα, ψυχή και σκέψη. Θα πρέπει να σας βοηθήσει να ξεπεράσετε τις αδυναμίες σας και θα πρέπει να είναι θεμέλιο για να ενισχύσετε τις δεξιότητές σας..

Ο σωστός πάντα θα έχει χρόνο για σένα, πάντα θα σε βάζει πρώτο μπροστά από τον σεξισμό του, τον ανδρισμό του και τη ζήλια του.

Θα κολλάει στα μαλλιά σου τη νύχτα και στη μέση σου τα κρύα πρωινά.

Ο σωστός άνθρωπος, θα σου χαρίσει γέλιο όχι δάκρυα, ευτυχία όχι βάσανα, θάρρος και όχι φόβους. Δεν θα σου ζητήσει να ακολουθήσεις τον δρόμο του, αλλά θα σε συνοδέψει για να ακολουθήσεις τον δικό σου. Ο σωστός θα ξέρει πόσο τυχερός είναι που σε έχει δίπλα του και δεν σε βλέπει σαν άλλη μια επιλογή.

Ο σωστός όσο κουρασμένος κι αν είναι πάντα θα έχει χρόνο για σένα όταν πας σπίτι, να ρωτήσεις πώς ήταν η μέρα σου και να ετοιμάσουμε δείπνο μαζί.

Ο σωστός θα σε ακούσει σαν φίλο, χωρίς να σε κρίνει, χωρίς να σε κατηγορεί, χωρίς να σε ελαχιστοποιεί· πάντα να σου θυμίζει πόσο πολύτιμος είσαι.

 

Μου είπαν:

—πρέπει να αλλάξεις προφίλ!

-Και γιατί σύμφωνα με σένα, να αλλάξω;

-Γιατί κανείς δεν πρόκειται να σε αγαπήσει και να σε πάρει στα σοβαρά.

-Και ποιος σου είπε ότι ο άνθρωπος κρίνεται από ένα προφίλ διασκέδασης

-Αλλά αυτό αφήνει πολλά να πω

Αφήστε τους να λένε ότι θέλουν, κάνω προπαγάνδα, και αυτός που θέλει να μάθει την καρδιά μου, θα έρθει σε μένα και θα με ανακαλύψει, θα μπει σε έναν πραγματικό και μαγεμένο κόσμο και θα πάρει την απόφαση αν θα μείνει ή θα φύγει, αφού τσεκάρει τα γεγονότα τι είμαι.

—Αλλά... , τι θα πουν;

- Αυτό μου ξεγλιστράει, έτσι προς το παρόν δεν ενδιαφέρομαι να είμαι ο αγαπημένος κάποιου, δεν με ενδιαφέρει να βάλω προσωπείο καλού κοριτσιού και να είμαι υποκριτής, δεν με ενδιαφέρει να είμαι μια αξιοπρεπής ψυχή που δεν σπάει πιάτο, όταν η γεμάτη Το πιάτο τελείωσε.

Νοιάζομαι να είμαι άνετος με τον εαυτό μου και φτάνει, με νοιάζει να νιώθω καλά με την τρέλα μου, με τα αστεία μου, με το χιούμορ μου, με τους στίχους μου, με το ποιος είμαι, οι υπόλοιποι καλά μπορούν και ακολουθήστε ότι η πόρτα είναι ανοιχτή, είναι περισσότερο, αν δεν νιώθετε άνετα το προφίλ μου, yo είσαι ελεύθερος να φύγω και να με εμποδίσεις να παρακολουθώ και να διαβάζω.

-Μην το πάρεις στραβά

- Αντιθέτως το παίρνω σούπερ καλά, γιατί ξέρω ότι δεν ζω ούτε με τα προσχήματα, ούτε τι θα πουν, και αυτές οι ευκαιρίες μόνο δύο σταθμά επιδεικνύουν.

Ποτέ μην αλλάξεις, ή ευχαριστείς τους άλλους, μόνο και μόνο επειδή "τι θα πουν", αυτοί, οι ομιλητές, έχουν αχυροουρά και ξεχνούν ότι αν πλησιάσουν το καντήλι καίγονται. Το άτομο που σε αγαπάει, θα σε αγαπήσει με όλο αυτό το απέραντο χάος που είσαι: αυτή είναι η αληθινή ουσία της αγάπης, αγάπα την ατέλεια, χαϊδεύεις τις ουλές και ανέχεσαι τις διαθέσεις του άλλου, αποδεικνύοντας ότι δεν φεύγεις μόνος επειδή είσαι αυτός που είσαι , στο αντίθετα, έτσι τόσο ιδιότροπος και διαφορετικός από το να είναι, είναι αυτό που θα τον κάνει να ερωτευτεί.

Μέσα στο μίσος ανακάλυψα τον εαυτό μου

Μέσα στο μίσος

ανακάλυψα ότι ήταν μέσα μου

μια αγάπη που δεν μπορεί να νικηθεί.

Μέσα στα δάκρυα

ανακάλυψα ότι ήταν μέσα μου

ένα ανίκητο χαμόγελο.

Μέσα στο χάος

ανακάλυψα ότι ήταν μέσα μου

μια αξεπέραστη ηρεμία.

Κατάλαβα, επιτέλους,

ότι στη μέση του χειμώνα ήσουν μέσα μου

ένα αχτύπητο καλοκαίρι. "

Τόσα πολλά πράγματα θα ήθελα να σας ευχηθώ, ειρήνη, ευτυχία, αρμονία, πλούτο, υγεία, αλλά σήμερα εύχομαι να ξαναβρείτε τον εαυτό σας. Γι' αυτό σας αφιερώνω αυτό το ποίημα του Camus! Εύχομαι πάντα να βρίσκετε τον δρόμο της επιστροφής, όχι στο σπίτι, όχι σε ένα συγκεκριμένο μέρος, σε μια δουλειά, σε μια ανάμνηση, αλλά τον δρόμο για τον εαυτό σας.

G.M.